LI TRADICIOUN DE NOUVE : LOU SABES ?
Lou 4 de desèmbre, jour de la Santo Barbo, marco la debuto dóu tèms calendau. Meten à greia dins 3 sietoun de blad o bèn de lentiho e de cop que i’a de cese.
Lou blad èro dins lou tèms la baso de nosto mangiho. Adounc, pèr remembranço aquéli sietoun soun lou simbèu de la prousperita (de bèn-ananço) pèr l'agudo d'uno bono meissoun.
Se lou blad greio coume fau, es signo d'aboudànci, de joio e de reüssido pèr l'annado à veni. La tradicioun vóu tambèn que lou blad siegue pièi planta dins la terrado pèr s'assegura de recordo fruchouso.
Lou cacho-fiò : Fau que lou Cacho-Fiò siegue un aubre fruchau (amelié, óulivié...) mai jamai uno figuiero car lou bos de figuiero brulo pas bèn e se lou Cacho-Fiò brulo pas bèn es uno marrido marco pèr tout l’an. Fau que l’aubre siegue mort de mort naturalo : derraba pèr lou vènt, brula pèr la fre, lou gèu...
L’aubre fruchau es simbèu de la famiho : l’aubre a de fru/ li parent an d’enfant. Lou plus vièi d’un bout, lou cago-nis de l’autre tènon lou Cacho-Fiò : es lou simbèu de la countinuèta de la famiho, de la passacioun dóu poudé, di couneissènço, di tradicioun. Tóuti fan tres cop lou tour de la cousino o de l’oustau se fai bèu tèms. Ansin l’oustau es envirouna d’uno meno de ciéucle de prouteicioun. Arriba davans la paiasso dóu fiò, lou grand escampo sus lou Cacho-Fiò tres gisclado de vin cue en disènt la fraso sacramentalo :
"Alègre! Alègre! Mi bèus enfant, Diéu nous alègre! Emé Calèndo tout bèn vèn... Diéu nous fague la gràci de vèire l'an que vèn, e se noun sian pas mai, que noun fuguen pas mens!’’
L'espressioun cacho-fio ou cacho-fue vóu dire literalamen ''metre lou fiò ''. De mai devié èstre lou meme Cacho-fiò enjusquo jour di Rèi, alor chasque vèspre lou metien un pau dins la chaminèio pièi lou levavon. Li braso aparavon dóu tron e de l’encèndi. Se trobo qu’aquesto tradicioun seculàri sarié la representacioun simboulico de la transicioun entre l'an que s'acabo e lou qu’arribo ; entre lou passat (lou rèire) et l'endevenidou (lou cago nis).
Aquesto vièio coustumo es estado represo pèr li pastissié que n’en fan d’esclapo de Nouvè (bûche de Noël)
Lou gros soupa debuto après lou cacho-fiò. La taulo dèu èstre cuberto de 3 touaio blanco : uno pèr lou Paire, Uno pèr lou Fiéu, Uno pèr lou Sant Esperit. Subre saran pausa 3 candelié e li 3 sietoun de blad : la chiffro 3 evoco encaro la Ternita.
Paran la taulo de verd-bouisset (petits houx) emé de bouleto roujo (jamai de viscle (gui) en Prouvènço) e de roso de Jericho.
Lou gros soupa es coumpausa de 7 plat representant li 7 doulour de Marìo.
i’a tambèn 12 panet ansin qu'un gros pan que soun Jèsus e sis aposto : soun li pan calendau.
Aquelo serado, la mangiho dóu gros soupa es maigro car coumpausado de liéume e de pèis unicamen.
La plaço dóu paure, coustumo tradiciounalo es mai que mai vivènto en aquéu jour
La taulo sara pas desbarrassado : nousan alors li cantoun de la touaio pèr aluencha li marrit-z-esperit, dóu tèms que lis àvi, éli, podon veni s'ié restaura pendènt la niue.
Li trege dessèr : dóu tèms de Mistral e meme bèn avans, i’avié ges de 13 dessèr. Es uno trobo recènto.Coungouston li gènt li dous darrié jour avans Nouvè. Tradiciounalamen, es à la revengudo de la messo de Miejo-nue que manjan li 13 dessèr (coume lou noumbre de counvido de la Cène : lou Messìo emé si 12 aposto).
Li 4 fru sec que ié dison li mendicant representon li diferènt-z-ordre religious catouli estènt fa vot de paureta: avelano (noisettes) pèr lis Augustin, figo pèr li franciscan, amelo pèr li Carme e panso (rasin se) pèr li Douminican. Coume la coulour de sa raubo.
Segound la tradicioun, chasco counvido dèu manja un pau de chasque dessèr pèr s'assegura bono chabènço pèr touto l’annado.
Lou gibassié ié dison coume acò car la poumpo fai de gibo quouro la pasto gounflo. Simbouliso la reüssido. Segound la tradicioun, fau la roumpre coume lou Crist roumpeguè lou pan e pas la coupa, senoun riscan de se retrouba arrouina l'an que vèn
Grammaci à "Chicouloun" !
J'ai eu la surprise de recevoir ces quelques lignes en provençal. Je remercie beaucoup "Chicouloun" et je m'empresse de vous en faire profiter. Pour ma part, je comptais aussi vous faire part des traditions de Noêl en français pour tous ceux qui n'entendent pas la langue de Mistral. J'ai réalisé un document l'année dernière pour le vitrine de Noêl, je charge ces pages dans la Catégorie Traditions de "Nouve", dès que je trouve un peu de temps. En attendant, vous pouvez aller rendre visite au blog de Chicouloun dans "Provence-Crèches (Lien colonne de drotie.)
A trés bientôt.